Marküteri bir sanattır. Çeşitli renklerden oluşan ahşap ve ahşap kaplamalar kesilir ve iç içe monte edilir. Bunlar yapılırken, hiçbir katkı maddesi veya boya kullanılmaz. Bu sanatta esas olan şey el ustalığıdır. Gelin bu sanata daha yakından bakalım…
Kökleri eski mısıra kadar uzanan marküterinin ilk örnekleri Kraliçe Kleopatra için veridi. O dönemin sanatkârları, hünerlerini Kleopatra’ ya göstermek için birbirleri ile yarıştılar. Kraliçenin ne istediği bilinmiyordu fakat acilen bulunmalıydı. Sanatkarlar Kleopatra’nın zulmünden korkuyordu. Bu yüzden onun beğenisini kazanmak için farklı tarzlarda süsleme teknikleri ürettiler.
Sarayın içini, buldukları süsleme teknikleri ile baştan yarattılar. Sonunda nihayet ismi bilinmeyen Mısırlı bir sanatkârın çabası kayda değer bulundu. Söz konusu sanatkâr, tasarımlarını bir eşyanın üstünde yaptığı değişikliklerle oluşturmuştu. Çeşitli geometrik şekilleri ve bazı motifleri mobilyaların üzerinde uygulamıştı. Bunun sonucu ortaya çıkan eserler kraliçenin beğenisini kazandı. İşte marküteri sanatı böyle ortaya çıktı.
Marküteri Sanatının Yükseliş ve Duraklama Süreçleri
Kleopatra’nın sarayını süsleyen eşyalar, Fransa, İran, Arabistan ve İtalya’ya yayıldı. Özellikle 17. yüzyıl civarı bu estetik sanat yükselişe geçti. Paris’in Louvre ve Versailles saraylarına giren marküteri tablolar ve mobilyalar bu sanatın namını yaydı. Öyle küresel bir yayılma oldu ki Osmanlı’da bu sanat, bizzat Fatih Sultan Mehmet’in kendisi tarafından icra edildi.
Zaman içinde atölyeleri de çoğaldı. Ancak bu durum maalesef eserlerin eski güzelliğini kaybetmesine sebep oldu. Oysa son derece kıymetli bir işin ürünüydüler. Çünkü ahşabın içindeki desenler sürekli değiştiği için aynı deseni tutturmak çok zordur. Dolayısıyla yapılan her eser kişiye özgüdür. Bir defa yapılan eserin ikinciye üretilmesi mümkün değildir. Ahşabın içindeki desenler sürekli değiştiği için aynı deseni tutturmak imkansıza yakındır. 20. yy itibari ile marküteri için adeta bir duraklama dönemi başlamış oldu.
Günümüzde Marküteri Sanatının Kullanımı
Günümüzde marküteri, genel olarak Fransa’da varlığını sürdürüyor. Bu günün koşullarında lazer teknolojisi ile bu sanatı icra etmek biraz daha kolay bir hale geldi. Lazer kesim, günler belki de haftalarca sürecek işlerin saatler içerisinde tamamlanmasına olanak tanır. Desenler, etnik ve kültürel motifler, lazer ile daha hızlı bir şekilde ortaya çıkartılabiliyor. Özellikle lüks mekanların zeminlerine; estetik bir güzellik kazandırmak tercih edilebiliyor.
Süslemeler 0,5 mm’den daha ince ve kalın olacak şekilde yapılıyor. Yüzlerce metre kesim yan yana getiriliyor. Hatta zaman zaman santimetrekarenin içinde, 100 tane hareketin oluşturduğu mozaikler de bulunabiliyor. Kasırlar, saraylar, başkanlık binaları gibi yerlerde su eski sanatın izlerine rastlamak mümkün. Islak zemin harici her tür eşya bunun için müsaittir. Örneğin, sehpa, yatak odası takımı, tablolar, sandık gibi eşyalarda kullanıma uygundur.
Marküteri Sanatının Yapım Aşamaları
- Sert ve sıkı bir biçimde 3-6 cm kalınlığında şap dökülmektedir. Usta şapın üstüne sert bir cisim sürter. Sürtünme esnasında herhangi bir iz ve toz oluşmamasına dikkat eder. Böylelikle sertlik kontrolü yapar.
- Şap atılma işleminin ardından, ortalama 7-8 hafta ürün kurumaya bırakır.
- Kuruma esnasında şapta çatlaklar oluşabilir.Bunlar usta tarafından tamir edilir.
- Yüzey temizliğine dikkat etmek gerekir.
- Boya, çimento, zift artıkları çelik spatula yardımı ile temizlenir.
- Seviye farklılıkları için lata kullanılabilir.
- 3 mm üstünde fark olmaması önemlidir.
- Parke üstüne marküteri masif parke döşeneceği zaman; önceki parkelerin sistrelenmesi ve cilasının yok edilmesi gerekir.
- Taş parke, mermer ve benzeri malzemeler, üzerlerine ahşap parke döşeneceği zaman; zemin asit kullanılarak temizlenir. Sonrasında çift kompenentli bir ön astar sürülür. Ardından bunun üzerine özel şap uygulanır.
Gerekli Olan Malzemeler;
- Farklı renk ve desenlerde ahşap kaplamalar
- Maket bıçağı veya dekupaj makinesi
- Beyaz tutkal ile pembe tutkal
- Pres makinesi
- Kâğıt bant
- İstenilen desenin çizili bulunduğu kağıtlar
- Mat cila
Marküteri İçin Desen Oluşturmak
Günümüz koşullarında, iki boyutlu çizim programları yardımı ile desen oluşturabilirsiniz. Öncelikle kullanmak istediğiniz temaya, daha sonra motife karar verin. Bu aşamanın ardından, photoshop yardımı ile çizimleri renklendirebilirsiniz. Bu işlem, oluşacak görsel etkinin öngörülmesi açısından önemlidir. Aynı zamanda bu esnada, şekil-zemin ilişkisini ve koyu-açık renk dengesine dikkat edin. Elde ettiğiniz deseni fotokopi ile çoğaltabilirsiniz.
Desen üzerindeki formlar veya yüzey kaplamalar levhaları göz önünde bulunduracak şekilde ayarlanır. Bu belirlenen alanları kesin. Kesilen kâğıtlarsa desenleri uyumlu olan kaplama levhanın üzerine yapıştırın. Daha sonra tüm levhaları bir araya getirin.
Resmin sahip olduğu bütün detaylar, yüzeylerin üzerinde tekrar edilmektedir. Ardından, kaplama levhaları üst yüzeylerinden bant ile birbirlerine tutturmanız gerekir. Bu şekilde prese verebilirsiniz. Sıcak prestin içinden çıkarılan eseri, havalandırmaya bırakın. Üzerindeki bantlar söküldükten sonra sistire zımparasını yapın. Bu işlem ile yüzey kâğıdı malzeme artıklarından temizlemiş olursunuz. Yüzey tamamen temizlenince üzerine yarı mat bir cila atın ve işlem tamamlanır.
Kısacası marküteri derken çok uzun yıllardır süregelen bir sanattan bahsediyoruz. Her bir eserin, uzun aşamalar süren bir oluşum öyküsü var. Dolayısıyla bunca emeğin, harcanan zamanın bir hatırı var. Büyük bir tarihin bu günlere getirdiği bu eşsiz sanatı yaşatmak; bizler için bir onur. Sizler de, bu köklü geçmişe kapılarınızı açabilirsiniz.